SFERA SHQIPE - 2. Panoramë e shpejtë e përkorë e Shqipërisë në kohë

Per 28 Nëntorin e kujtesës se kush jemi

Shkurt e Shqip


fillesat ilire për tu përmendur jane diku nga shekulli VIII PES. me dy mbreterit e fillesave ilire, Epidamnit dhe Dyrrahut, ne Dyrrah-Epidamnin antik.
ne shekullin e shtatë para erës tonë në Iliri lind prona private, bashke me zhvillimin e zejtarise dhe bujqesise. dhe diferencimin e shtresave, kalimin e ngadalte nga organizimi fisnor ne ate skllavopronar, nga zhvillimi i tregtise ne Dyrrah, sidomos nga lufterat me fiset Maqedonase.
Këtë kohë krijohet federata e parë Ilire, Federata taulante, me taulante, Molose e fise te tjera. Prijesi i regjistruar i federates, Galauri.
Mbreti i parë i shtetit ilir, në shekullin V PES që njeh historia është nga fisi i Lynkesteve, Sirra. 423 PES
Bardhyli me origjine plebeje rrezon Sirren. Fillon lulezimi i historise se Enkeledeve rreze liqenit te Ohrit.
Bardhyli mund maqedonasit dy here, duke vrare mbretin Perdika bashke me 4000 te vrare ne 360 PES.
Në moshen 90 vjecare udhëheq në krye betejën kundër Filipit II. Mbreteria Ilire humb dhe nënshtrohet.
Me vdekjen e Filipit, Kliti biri i Bardhylit ngre krye dhe mund për herë “të papërfillshme” dhe të fundit Aleksandrin e Madh. fitorja zgjat tre dite. Aleksandri mposht dhe sundon Enkeledet.
Qendra Ilire per ti shpetuar dominimit te Aleksandrit shkon ne veri te Taulantet me mbret Glaukia.
Glaukia sorri ne 209 (207) PES Pirron e Epirit ne Epir.
Pirro u quajt, jo vetem nga tere bota, por nga Hanibali vete, strategu me i madh ushtarak i botes antike pas Aleksandrit, duke i dhene vetes modestisht (hanibali) vendin e trete.
nder te tjera Pirro erdhi pr ere te dyte ne fron me ndihmen e Diadokeve (metonjesve te fronit maqedon pas vdekjes se Aleksandrit) sidomos Ptolemeut te I te egjiptit. Ptolemeu i dha bijen, Antigonen pr grua, ne nder te se ciles Pirro themeloi nje qytet, Antigonea, rreze Cajupit sot ne shi e ne diell.
Pirro eshte strategu me i madh tani pas Aleksandrit, thone disa nga diodoket, por kur te shkoje ne moshe te pjekur.
ne shekullin III para krishtit vjen Agroni ne driten e spektaklit. Duke pasur floten me te fuqishme ne mesdhe, pushtimet e tij e bene mbretin me te fuqishem ilir, e pas betejes se tij vendimtare ku tere pushteti ilir u mblodh ne grushtin e tij, vdiq ne pije e siper, nga helmimi nga pija. Nga qejfi i fitores.
Ne historine antike kemi tre mbretër qe kalojnë fuqitë e tyre ne siprmarrje, dhe nje mbretereshe. Pirro, Agroni, Teuta, dhe Genti. Sikur vetem sjeljet e ketyre glamoroze dhe te cmendura te analizojme, s ka asnje nevoje tjeter per te gjetur trshgimi t eplote ne ditet e sotme.
pas Agronit vjen Teuta.
Teuta jo vetem eshte rast i rralle ne antikitet, por mbi te gjitha eshte njeriu me i fuqishem ne Ballkan, dhe fuqia e vetme e barabarte me Romen. Me nje flote prej 200 anijesh, Teuta ishte superfuqi ne mesdhe, dhe e vetmja prijese qe arriti te bashkoje nen nje sundim nje vjecar mbreterine Ilire dhe Epirote ne nje kurore deri ne Dalmaci.
Pasi vrau te derguarit e Romes teuta shkaktoi Lufterat Iliro Romake.
nuk dihej c gjuhe do kishte antikiteti sot, nese Demeter Zfari bashke me kolonite greke nuk do e tradhetonin Teuten, duke i nenshtruar floten Romes pa asnje sekonde beteje, e duke i hapur Romes dyert e hyrjes nga qytet shtetet Ilire.
Teuta vdes ne ekzil ne Kotor, te keshtjella rraskapitse per tu ngjitur, ne maje te malit, ne rreze te limanit.
Demetër Fari vetë bën luftën e dytë iliro romake.  Tradhtohet nga Skerdilajdi.
Mbret Genti, i madhi i fundit mbret Ilir, mbledh Ilirë Epirotë Maqedonas nën flamurin e tij duke brerre luftren e fundit Iliro Romake,
Genti mbyllet ne Kalane e Shkodres, e kishte shume mundesi ta sprapste sulmin Romak me nje traktat paqe të shëndetshem, por çmendurisht vendos ta përballojë Romën në fushë beteje të pastër në mes të fushës. Humb. Kapet rob. Dërgohet në Romë me gjithë familjen.
Fillon vasaliteti Romak.
Trashgohet vasaliteti Bizant.

II

Gjin Progoni prijës i Shqiperisë 1198-1208
Dhimiter Progoni Princ i Shqiperisë
Gregor Kamona, Sundimtar i Krujes dhe Elbasanit. 1216-1253
Golemi, dhenderr i Kamonas, - 1254

Mbreteria Anzhuine, Karli I, karli II, 1272- 1294
Filipi Anzhu         __)
Roberti Anzhu    __)  1294-1332


Principatat

Duket e Durresit
Gjon, karl, Luis Anzhu 1332-1376


Dukët e Vlorës
Dinastia e Shishmanëve
Gjon Komnena Aseni
Aleksander Komnena Aseni
Komnena
Ruzhina
 te tere midis 1332 – 1417

Princat e Beratit
 Andrea Muzaka (fitoi te drejten e Shqiponjes dy krereshe ne embleme nga Bizanti)
Teodor Muzaka
Teodor II Muzaka
teodor III Muzaka

1335 - 1444

Despotet e Angelokastronit, Lepantos, Artes
Gjin Bua Shpata
Pjeter Losha
Gjin Zenebishi, zot i Gjirokastres, vasal i Shpates

Princat e Shqipërisë (1368–1444)
Dinastia e Topia
Karl Topia  1368–1382
Balsha i II 1382–1385
Karl Topia 1385–1387
Gjergj Topia 1387–1392
Andrea Topia 1443-144

Princat e Dukagjinit (1387-1444)
Pal Dukagjini dhe Leka I Dukagjini (1387-1393)
    Tanush Dukagjini (1393-1438)
    Pal II Dukagjini (1438-1444)

Princat e Kastriotit (1389-1444)
Gjon Kastrioti (1389-1417)
Gjergj Kastrioti (1443-1444)
Pas kesaj, Shqiperia nen sundimin turk, me gjithe tentativat e pasardhesve te Kastrioteve per te rimarre kreun e kryengritjes dhe Fronin duke zbarkuar Gjoni nga Italia ne Shqiperi, por pa sukses.

III

Princat e Shqipërisë Moderne (1914)
Dinastia Vid
 Vidi I (1914)
Krerët e dinastisë Vid (1914–1973, jo qeverisës)
 Vidi I (1914-1945)
Karol Viktori (1945-1973)

Mbreti i Shqipëtarëve (1928–1939)
Dinastia Zogolli
Zogu I (1928-1939)
Krerët e dinastisë Zogolli (1939–sot, jo qeverisës)
Zogu I (1939-1961)
Leka I (1961-2011)
Leka II (2011-sot)

Pushtimi Italian (1939–1943) Dinastia Savoia
Mbret Viktor Emanueli II
• Nen Italine Fashiste                                    7 prill 1939

nen Gjermanine naziste                                      29 nentor1944
 • Republika popullore e Shqiperise (rep. II) 11 Janar 1946
 • Republika popullore socialiste e Shqiperise (rep. III) 28 Dhjetor 1976
 • Republika e Shqiperise (Republika e IV)  29 prill 1991
                                                                         28 Nenetor 1998





Sot, Shqipëria, me 14500 trupa ushtarale, 5000 rezerviste, asnjë tank, hapesira ajrore mbrohet nga avionë italianë e grekë, hapësira detare nga mjete italiane, nën kuadrin e NATO.
GDP nominale 4470 per capita,
Sot, duhet të shmangim cinizmin, duhet të kuptojmë që të tërë jemi këtu brenda, e duhet të marrim seriozisht e punojmë për tëemirën e këtij vendi 29 mijë km. katrorë.

28. 11. 2016.

Loer Kume

SFERA SHQIPE - 1. Perralla urbane e shkrimtarit shqiptar te pas ‘’90

Para disa vitesh nje shkrimtare e quajtur Tessa De Loo erdhi ne Tirane e kerkoi me qiri shkrimtaret shqiptare te pas 90. Dhe u ankua qe s’gjeti askund  asnje.
Nderkohe ndoqa retoriken televizive midis botuesve dhe gazetareve mbi letersine shqiptare e shkrimtaret e pas 90 e diskutimet mbi panarin e librit.
e me erdhi ne mend perralla urbane qe flet per nje shkrimtar shqiptar pas viteve ‘’90, dhe per romanin e tij te pare.

Atehere, na ishte njehere nje tip. Kishte qelluar me shpirt te ndjeshem. Poezia hyri ne te qe ne moshe te njome dhe ai kishte aftesine ta nxirrte nga vetja shume bukur. Ne moshen pese vjecare  shkroi poezine e pare. Dhe keshtu eci ai nisi rrugen e tij, vit pas viti, poezi pas poezie.  Ne shkolle te mesme  lexonte e lexonte,  shkruante e shkruante. Duronte talljet e shokeve qe kishin alergji nga librat, dhe kalonin kohen nga masturbimi i rradhes te matja e rrugeve tere diten e dites. Duronte veshtrimet perbuzese te vajzes qe pelqente se ajo ishte me e bukura dhe ai poeti.
Do me shihni, - thoshte me vete. - Dikur une do shkruaj librin tim te madh. Dhe te tere ju do me respektoni, doni apo nuk doni.
Nje here fitoi dhe cmimin e dyte ne konkurs. I pari ishte per njerez te fuqishem. - Do me shihni me vone kur une te jem njeri i fuqishem, - tha prape me vete duke shtrenguar dhembet.
Filloi studimet per gjuhe letersi. Mund te kishte studiuar per gjera me frytdhenese nese do ishte njeri me logjike por jo. Ndoqi pasionin e tij te jetes. Aty ishte ne boten e tij. Te tere ishin si ai. Letrare. Dhe puthi per here te pare nje vajze qe ishte si ai. Dhe jetoi vitet e shkolles me pasion dhe perkushtim. Ajo ishte puna e tij. Do I jepte famen, dhe cdo gje qe te donte.
Mbaroi shkollen, doli per here te fundit nga dera e saj, dhe si per here te pare ne sy i ra freskia e cmendur e fustaneve verore dhe vajzave te kesaj bote konkrete. Iu vu pas vajzave. U thoshte qe ishte gjeni, qe e vleresonin tere ata qe merrnin vesh nga letersia. Asnjera nuk i jepte me shume se nje buzeqeshje te ftohte. Cu hynte ne pune nje gjeni letrar?
U kujtua nje moment qe duheshin para dhe kerkoi pune. Asgje. E kujt i duhej nje gjeni letrar?
Filloi diku ne nje librari si shites. Keshillues librash i perlqente te quante veten. Thoshte se merrej me drejtimin e brezit te ri ne letersi. Merrte dy  lek rroge. Ishte njezetetete vjec, e jetonte duke lexuar dhe ngrene ne shtepine e babait.
Perfundoi me ne fund romanin e tij. Romanin e pare. Nje roman te mahnitshem per shpirtin dhe boten.
- Tani jeta ime do ndryshoje. Kritika do e kuptoje thelbin e filozofise time. Do behem i madh si ‘X ‘dhe ‘Y’ dhe romani me pak fat do perkthehet nga nje perkthyes I njohur. Do lexohem dhe kuptohem ne bote. Dhe ai do shkruaj emrin tim ne regjistrin e madh te shkrimtareve boterore.
E hodhi doreshkrimin ne file kompiuterik ne nje internet kafe duke paguar me leket e kursyera me zor nga rroga dhe filloi te kerkonte botues.
“Ti, me fal qe po tregohem disi harbut, por po te flas hapur, nuk je askushi. Je mall I ri ne treg. Qe do te thote mall I pasigurte. Me shume mundesi nuk do kesh sukses qe me librin e pare. Nuk  mund te rrezikojme parate tona. Duhen leke per botim. Te pakten 2000 euro. Vetem 500 kopje. Lidhje cilesore.”
Ku te gjente 2000 euro nje dikush me 15000 leke rroge ne muaj? Atehere mesoi te kerkonte. Ti kerkonte atyre qe kishin. Dhe ata e degjonin pak minuta dhe buzeqeshnin. Entuziazmoheshin nga pasioni i tij, por sapo dilte na dera e harronin.
Filloi ta ndjente veten parazit dhe lypes. Per hir te artit- i perseriste vetes.
Megjithate njerit qe e donte letersine dhe kishte kohe me shume se te tjeret, I erdhi keq. Parate u gjeten Libri u faqos, shtyp, lidh dhe botua.
Ishte emocion prinderor te mbante ne dore librin. Gati si foshnje. Me ate kopertine te bukur, te shkelqyeshme. Me ate kopertine qe do e preknin mijra duar, do e dashuronin mijra mendje...
Filloi faza tjeter e reales. Te bridhte librarite, kinkalerite, bibliotekat, shkollat. Per te shitur librin. Sigurisht jo me leke ne dore. Libri vihej ne vitrine, dhe kur blihej, atehere ai merrte leket.
Kalonte afer librarise dhe shihte tere krenari kopertinen e tij aty.
E cila ngadale dhe me siguri u be e verdhe nga dielli dhe gri nga pluhuri. Sepse libri ishte vendosur ne krahun e librarise ku pluhuri nuk fshihej kurre e ku dergjeshin dhjetra libra te tjere shqiptare, idiote, bastarde, e gjeniale. Libra te shkruar rishtazi, pas ‘’90-tes.
Kritiket nuk e moren vesh ndonjehere qe ishte botuar nje liber i ri nga menyra e te shkruarit ne Shqiperi nga nje shkrimtar i ri premtues.
Ata kishin pune. Te merreshin me politike. Dhe te shkruanin artikuj kritike se  “pse nuk ka kritike letrare”
Botuesi magazinoi librin diku si stok.
Kuptoi qe askujt ne kete vend te cuditshem nuk ia ndjente per letersi. Sepse nuk kishte buke ne qarkullim. Njerezit e shkrete ishin ne kerkim te dy lekeve per te ushqyer familjen. Gjeja qe i gezonte me teper ishin ende  ardhja e drites dhe ujit. E c’mund tu hynte ne xhep atyre per nje roman te ri qofte edhe gjenial? Ai s’bente per t'u ngrene. Te kapitur, me mire degjonin predikimet e deshmitareve te Jehovait.
Dhe kete shkrimtar te ri te vjeter sa bota shqiptare e pas 90, cinizmi qe e pushtoi kur ndjeu disfaten, ia thau burimin e frymezimit.
Nuk kishte me tema shkrimi. Jeta e perditshme nga puna ne klub, e ne shtrat nuk ofronte brumin e nevojshem. Mendimet e vrullshme per te pare vendet e botes e njohur njerez te rinj u bene enderra te buta per te fjetur gjume.
Nderkohe Ishte shendoshur, thinjur, bere burre.
Filloi te shkruante artikuj per gazeta e te kerkonte ne dyert e redaksive honorarin. Por, nuk ishte honorar per artikujt kritike te artit. Nuk kerkohej kritike letrare ne treg. Ndaj, sipas keshilles se nje miku, filloi te ndiqte ngjarjet politike. Dhej te fitonte para duke u angazhuar me nje force dhe Duhej te gjente grua. E vendosi nje dite para nje gote konjaku vendi. Do te behej analist.


Ky eshte me se shumti shkrimtari I ri shqiptar sot. Mund ta gjesh ne kafene e lagjes, apo ne klubin ku mbidhen njerez te rendesishem, per te vjedhur ndonje fjale me vesh e nxjerre ndonje lek ne ndonje gazete apo kapur ndonje vend pune ne administrate.
                                                                                                             LOER KUME
 

Te duash grate

Shembje muresh, shamish, e cdo pengese tjeter qe nuk eshte natyrale nga njeriu te njeriu ne nje shoqeri te hapur e normale.
Mbi te gjitha per mashtrimin idiot qe te jesh e mbuluar je me prane hyjnise.
Nese donte hyjnia te bente pa floke, pa buze, pa veshe, pa molleza, pa gjoks, pa seksualitet.
Eshte fyerje e hyjnise ta mbulosh vepren e tij.
Kjo thene nga logjika fetare.
Grate sot me levizjen feministe, para se te luftojne per te pasur muskuj si burrat duhet te punojne shume me emancipimin e shkollimin e femres se shtypur qe katandiset ne kete menyre ne mes te civilizimit europian.
Njejta gje vlen dhe per meshkujt me pantallona trecerekeshe e mjeker si e profetit 1500 vjet perpara.
Jetojme ne epoke tjeter. Kohe te tjera. Feja eshte e drejte elementare, qe ka te beje me shpirteroren e njeriut, e s ka lidhje fare me veshjet e shfaqet publike hipokrite te devotshmerise.
Evolucion.